Największym i najsilniejszym ścięgnem u człowieka jest ścięgno Achillesa, to właśnie ono umożliwia chodzenie czy stawanie na palcach. Można je wyczuć jako pasmo przebiegające podskórnie w dalszym końcu łydki. Niestety bardzo często bywa narażone na kontuzje. Zerwanie ścięgna Achillesa jest jednym z częstszych uszkodzeń ścięgien.
Spis treści
Czym jest ścięgno Achillesa ?
Ścięgno Achillesa (ścięgno piętowe) to największe i najgrubsze ścięgno w ciele człowieka. Liczy ok. 15 cm i znajduje się w tylnej części podudzia, między połową łydki a piętą. Składa się z włókien ścięgnistych pochodzących z mięśnia brzuchatego łydki i mięśnia płaszczkowatego (mięśnie te wspólnie tworzą mięsień trójgłowy łydki). Podstawową jego funkcją jest umożliwianie zginania stawu skokowego, czyli m.in.: przenoszenie ciężaru ciała podczas chodu i biegania oraz stanie na palcach.
Zerwanie ścięgna Achillesa: objawy i przyczyny
Istnieje kilka najczęstszych czynników przyczyniających się do zerwania ścięgna Achillesa, są nimi:
- siedzący tryb życia – mała lub niewielka aktywność fizyczna powoduje występowanie przykurczy w obrębie mięśni łydki, które sprawiają, że o wiele łatwiej jest o zerwanie ścięgna Achillesa.
- intensywne uprawianie sportu – powstające podczas aktywności mikrouszkodzenia ulegają skumulowaniu i sprawiają, że ścięgno robi się bardziej podatne na naciągnięcia i naderwania. Na urazy najbardziej narażają aktywności związane z częstymi gwałtownymi zmianami kierunku ruchu, np.: piłka nożna, koszykówka, siatkówka, bieganie, tennis, squash, skoki w dal.
- zmiany degeneracyjne w obrębie ścięgna Achillesa – przeważnie powstają na skutek kumulacji mikrouszkodzeń u osób, które aktywnie uprawiały sport.
- stan zapalny ścięgna Achillesa – przewlekłe i ostre zapalenie kaletki ścięgna, zwłaszcza jeśli zostało zaniedbane lub nieleczone.
- choroby ogólnoustrojowe – przyczyniają się do wystąpienia uszkodzeń ścięgna, m.in.: zapalenie stawów, dna moczanowa, choroby autoimmunologiczne.
Najbardziej charakterystycznymi objawami zerwania ścięgna Achillesa są:
- nagły, silny ból,
- specyficzne uczucie uderzenia/kopnięcia w łydkę,
- szybko narastający obrzęk w okolicy ścięgna,
- uczucie tarcia w okolicy ścięgna lub słyszalny trzask,
- krwiak,
- wzmożone ucieplenie miejsca,
- utykanie,
- brak możliwości stawania na palcach.
Objawy zerwanego ścięgna Achillesa
Pierwszym i charakterystycznym objawem zerwania ścięgna Achillesa jest słyszalne dla pacjenta puknięcie lub trzask w obrębie pięty, które jest odczuwalne. Następnie rozwija się ból oraz trudności z chodzeniem oraz zginaniem stopy. Pod skórą, na przebiegu ścięgna można wyczuć dołek, który odpowiada miejscu, w którym ścięgno zostało zerwane.
Przyczyny zerwania ścięgna Achillesa
Najczęściej ścięgno ulega zerwaniu przy gwałtownym ruchu zgięcia stopy do dołu, lub przy sile działającej ku górze na zgiętą stopę, podczas nagłego zwrotu, bądź upadku z wysokości na stopy. Zbyt gwałtowne lub duże obciążenie podczas aktywności nadwyręża struktury i czyni je bardziej podatnymi na uszkodzenia.
Diagnostyka zerwania ścięgna Achillesa
Diagnostyka zerwania ścięgna Achillesa rozpoczyna się od wywiadu i badania lekarskiego z przeprowadzeniem testów diagnostycznych. Dodatkowym badaniem jest USG, które umożliwia ocenę ciągłości i struktury ścięgna, dzięki czemu pozwala potwierdzić lub wykluczyć zerwanie Achillesa. W niektórych przypadkach pomocne jest badanie MRI, a w sytuacji podejrzenia uszkodzenia jeszcze struktur kostnych wykorzystuje się badanie rentgenowskie oraz tomografię komputerową.
Leczenie zerwanego ścięgna Achillesa
Podstawową metodą leczenia zerwanego ścięgna Achillesa jest leczenie operacyjne. Może być wykonane metodą otwartą lub przezskórną (miniinwazyjną). Przy prostszych przypadkach możliwa do zastosowania jest metoda przezskórna, która umożliwia szybszą mobilizację kończyny i powrót do normalnej aktywności. Dobór metody zawsze ustalany jest indywidualnie, z uwzględnieniem wszystkich okoliczności. Leczenie operacyjne cechuje się zdecydowanie mniejszym ryzykiem powtórnego zerwania ścięgna oraz umożliwia szybszy powrót do pełnej sprawności. W przypadku przewlekłego zerwania ścięgna Achillesa mogą pojawić się ubytki i przykurcze w jego obrębie. Konieczna wtedy może operacja rekonstrukcyjna z użyciem przeszczepów, w celu odtworzenia długości ścięgna Achillesa. Przeszczep do uzupełnienia ubytku pobiera się z innego ścięgna, lub więzadła w obrębie stopy. Po operacji, podudzie i stopa zostają unieruchomione w odpowiedniej pozycji.
Zerwane ścięgno Achillesa: leczenie bez operacji
Bezoperacyjne leczenie zerwanego ścięgna Achillesa polega na unieruchomieniu nogi w specjalnej ortezie lub gipsie, która utrzymuje stopę w pozycji sprzyjającej naturalnemu zrostowi ścięgna. Proces ten trwa zwykle od 6 do 8 tygodni. W tym czasie stopniowo wprowadza się ćwiczenia rehabilitacyjne, aby przywrócić zakres ruchu, wzmocnić mięśnie łydki i poprawić stabilność stawu skokowego.
Zerwane ścięgno Achillesa: operacja
Wyróżniamy kilka metod operacyjnych, które wykonywane są w znieczuleniu lokalnym i trybie jednodniowym – czyli pacjent opuszcza szpital w tym samym dniu. Najpopularniejszą metodą jest metoda otwarta, gdzie chirurg wykonuje podłużne, kilkunastocentymetrowe cięcie na łydce, odsłaniając ścięgno i jego przerwany fragment. Następnie zszywa ze sobą zerwane fragmenty ścięgna. Inna metodą miniinwazyjną jest wykonanie mniejszego (kilkucentymetrowego), poprzecznego cięcie bezpośrednio nad uszkodzonym fragmentem ścięgna. Technika naprawy jest natomiast taka sama, czyli przyszycie zerwanych fragmentów do siebie.
Jak długo trwa leczenie zerwanego ścięgna Achillesa ?
Po leczeniu operacyjnym dobierane jest unieruchomienie i zwykle jest to sztywna łuska gipsowa na okres 2-3 tygodni, natomiast później specjalistyczny but na kolejne 4-6 tygodni. W trzecim tygodniu po operacji powinna rozpocząć się fizjoterapia, która trwa od kilku do kilkunastu miesięcy, w zależności od przypadku.
Czy zerwany achilles trzeba operować ?
Zerwanie ścięgna Achillesa nie zawsze wymaga operacji, a decyzja o sposobie leczenia zależy od kilku czynników, tj.: wiek pacjenta, poziom aktywności fizycznej oraz stopień uszkodzenia ścięgna. W niektórych przypadkach równie skuteczne może być leczenie nieoperacyjne, polegające na unieruchomieniu nogi w specjalnej ortezie i systematycznej rehabilitacji.
Leczenie operacyjne przeważnie jest zalecane u osób młodszych, aktywnych fizycznie lub sportowców, którzy chcą szybko wrócić do pełnej sprawności. Wykonanie operacja zmniejsza ryzyko ponownego zerwania ścięgna i może skrócić czas rehabilitacji. Z kolei leczenie nieoperacyjne może być preferowane u osób starszych, mniej aktywnych lub z przeciwwskazaniami do zabiegu.
Pamiętać należy, że ostateczna decyzja powinna być podjęta po konsultacji z ortopedą, który oceni wszystkie za i przeciw obu metod leczenia, aby dobrać odpowiednią ścieżkę terapeutyczną dostosowaną do potrzeb pacjenta.
Rehabilitacja po zerwaniu ścięgna Achillesa
Rozpoczęcie rehabilitacji jest konieczne zarówno po unieruchomieniu, jak i po zabiegu operacyjnym. W pierwszej fazie jeszcze podczas unieruchomienia nogi w ortezie lub gipsie wykonuje się ćwiczenia mobilizujące i izometryczne pod okiem fizjoterapeuty, aby zapobiec zanikowi mięśni oraz powstawaniu zrostów. Mają one też na celu zmniejszenie obrzęku i bólu. Dodatkowo zastosować można zabiegi fizykoterapeutyczne m.in.: pole magnetyczne, laser wysokoenergetyczny. Po zdjęciu unieruchomienia wprowadza się bardziej intensywne ćwiczenia nakierowane na poprawę siły, stabilności i elastyczności ścięgna. Kolejny etap obejmuje trening funkcjonalny, który ma przygotować pacjenta do powrotu do normalnej aktywności fizycznej.
Fizjoterapia po zerwaniu ścięgna Achillesa
W powrocie do pełnej sprawności po zerwaniu ścięgna Achillesa kluczową role odgrywa fizjoterapia. Proces terapeutyczny zaczyna się zwykle od łagodnych ćwiczeń mających na celu przywrócenie zakresu ruchu w stawie skokowym. Z czasem wprowadza się bardziej zaawansowane ćwiczenia wzmacniające mięśnie łydki oraz poprawiające stabilność i koordynację. Najważniejsza jest systematyczna i indywidualnie dostosowana rehabilitacja, aby odbudować siłę i elastyczność ścięgna.
Zerwanie Achillesa: ile trwa rehabilitacja ?
Rehabilitacja po zerwaniu ścięgna Achillesa może trwać od kilku do kilkunastu miesięcy, w zależności od indywidualnych czynników tj.: wiek, stopień i rodzaj uszkodzenia, metoda leczenia, tempo postępów.
Powikłania po zerwaniu ścięgna Achillesa
Do najczęstszych powikłań należą:
- Ponowne zerwanie ścięgna: jedno z najpoważniejszych powikłań, które może wystąpić, szczególnie w przypadku nieodpowiedniego leczenia lub zbyt wczesnego powrotu do aktywności fizycznej. Ryzyko to jest nieco większe przy leczeniu nieoperacyjnym, jednak może wystąpić również po operacji.
- Infekcje: w przypadku leczenia operacyjnego istnieje ryzyko infekcji w miejscu nacięcia. Może to prowadzić do przedłużonego procesu gojenia, a w skrajnych przypadkach wymagać dodatkowego leczenia chirurgicznego.
- Problemy z bliznami: po operacji może dojść do powstania bliznowców (zbyt intensywnego tworzenia się blizny), co może ograniczać ruchomość i powodować dyskomfort. Blizna może być także bolesna lub nadwrażliwa na dotyk.
- Zespół Sudecka (kompleksowy zespół bólu regionalnego, CRPS): rzadsze, ale poważne powikłanie, które charakteryzuje się przewlekłym bólem, obrzękiem, zmianami skórnymi i zaburzeniami w krążeniu.
- Sztywność i ograniczenie zakresu ruchu: pacjenci mogą doświadczać pewnej sztywności w stawie skokowym lub ograniczenia zakresu ruchu, co może wpływać na normalną aktywność fizyczną.
- Osłabienie mięśni łydki: nawet po pełnym wygojeniu ścięgna Achillesa, mięśnie łydki mogą pozostać osłabione, co może wpływać na zdolność do wykonywania pewnych czynności, takich jak bieganie czy skakanie.
Ponowne zerwanie ścięgna Achillesa
Ryzyko ponownego zerwania ścięgna Achillesa wynosi kilka procent, szczególnie w ciągu pierwszych miesięcy po zakończeniu leczenia. Aby go uniknąć, kluczowe jest przestrzeganie zaleceń lekarza i fizjoterapeuty, w tym stopniowe wprowadzanie aktywności fizycznej.
Powrót do aktywności fizycznej po zerwaniu ścięgna Achillesa
Powrót do aktywności fizycznej po zerwaniu ścięgna Achillesa musi być stopniowy i odbywać się pod nadzorem specjalistów. Na początku skupiamy się na delikatnych ćwiczeniach poprawiających zakres ruchu i wzmacniających mięśnie łydki, aby z czasem, w miarę postępów rehabilitacji -wprowadzić bardziej intensywne ćwiczenia. Pełny powrót do sportu jest możliwy zazwyczaj po 6-12 miesiącach, ale kluczowe jest unikanie przeciążeń i wsłuchiwanie się w sygnały wysyłane przez organizm, aby zminimalizować ryzyko ponownego urazu.
Jak leczyć uszkodzone ścięgno Achillesa ?
Leczenie uzależnione jest od rodzaju i stopnia zaawansowania urazu. W skomplikowanych przypadkach, kiedy doszło do całkowitego zerwania ścięgna, konieczne jest przeprowadzenie operacji. Przy łagodniejszych kontuzjach lub przy występowaniu przeciwwskazań do operacji stosowane jest leczenie zachowawcze (leki, maści, zimne okłady, odciążenie, unieruchomienie ścięgna). Nieodłącznym elementem leczenia jest także fizjoterapia oraz budowanie zdrowych nawyków w przypadku treningu czy codziennej aktywności, podczas której ścięgno Achillesa narażone jest na przeciążenia. Nie bez znaczenia jest także dieta i utrzymywanie prawidłowej masy ciała.
Niechirurgiczne metody leczenia uszkodzonego ścięgna Achillesa
Niechirurgiczne leczenie uszkodzonego ścięgna Achillesa obejmuje głównie unieruchomienie nogi w ortezie lub gipsie, co pozwala na naturalne gojenie się ścięgna. Proces ten trwa zwykle od 6 do 8 tygodni. Metoda ta jest często stosowana u osób starszych lub mniej aktywnych, ale może być skuteczna również u młodszych pacjentów.
Chirurgiczne metody leczenia uszkodzonego ścięgna Achillesa
Chirurgiczne leczenie uszkodzonego ścięgna Achillesa polega na zszyciu przerwanego ścięgna, co umożliwia jego dokładne i szybkie zrośnięcie. Operacja zwykle zalecana jest u młodszych, aktywnych fizycznie pacjentów oraz sportowców, aby zminimalizować ryzyko ponownego urazu. Zabieg może być wykonany metodą otwartą, gdzie dokonuje się większego nacięcia, lub metodą minimalnie inwazyjną, z mniejszymi nacięciami. Po operacji konieczna jest rehabilitacja, aby wspomóc proces gojenia, przywrócić siłę mięśni i pełen zakres ruchu w stawie skokowym.
Zapobieganie urazom ścięgna Achillesa
W celu zapobiegnięcia urazom ścięgna Achillesa należy regularnie wzmacniać i rozciągać mięśnie łydki oraz stawu skokowego. Stopniowe zwiększanie intensywności ćwiczeń i unikanie nagłych, gwałtownych ruchów może również pomóc w zmniejszeniu ryzyka kontuzji. Istotne jest też noszenie odpowiedniego obuwia sportowego, które zapewnia dobrą amortyzację i wsparcie dla stopy. Nie wolno zapominać o odpowiedniej technice ruchu podczas aktywności fizycznej oraz włączaniu ćwiczeń poprawiających stabilność i elastyczność stawów do treningu.
Podsumowanie i wnioski
Zerwanie ścięgna Achillesa jest jednym z częstszych uszkodzeń ścięgien. W przypadku jego wystąpienia stosowane są metody operacyjne lub zachowawcze, indywidualnie dostosowane do pacjenta. Istotną rolę w powrocie do sprawności odgrywa regularna i dobrze prowadzona rehabilitacja oraz unikanie przeciążeń i zbyt wczesnego powrotu do intensywnych ćwiczeń.
Bibliografia
- Dragan Sz. Ł., Kulej M., Morasiewicz P., Dragan Sz. F., Mucha Ł., Zastosowanie osocza bogatopłytkowego w ortopedii [w:] Praktyczna Ortopedia i Traumatologia nr 7/2018.
- Pogorzała A. M., Wysokińska K., Zerwanie ścięgna Achillesa – przyczyny, objawy kliniczne, metody leczenia i profilaktyka zapobiegająca urazom [w:] Fizjoterapia – wiedza i doświadczenie. Monografia pod redakcją Adrianny Marii Borowicz, Poznań 2018.
- Wysocka D., Rehabilitacja po zerwaniu ścięgna Achillesa. Opis przypadku., 2017
