Rehabilitacja po endoprotezie biodra – wszystko co musisz wiedzieć

Staw biodrowy intensywnie obciążany jest każdego dnia i niestety wraz z upływem czasu pokrywająca go chrząstka może ulec zwyrodnieniu. Nierzadko pojawia się stan zapalny i powierzchnie tworzące staw ulegają starciu. W przypadku dużego zużycia konieczna jest endoprotezoplastyka stawu. Odpowiednio przeprowadzona rehabilitacja po endoprotezie biodra pozwala na odzyskanie pełnej sprawności. Ustalana jest zawsze indywidualnie dla każdego pacjenta.

Czym jest endoproteza ?

Endoproteza to nic innego jak sztuczny staw, który zostaje wszczepiony pacjentowi w miejsce zmienionego chorobowo stawu. Zabieg wszczepienia protezy nazywany jest endoprotezoplastyką, endoplastyką lub alloplastyką. Obecnie stosowane są implanty wykonane z metalu, tworzywa sztucznego lub ceramiczne. Proteza jest identyczna jak struktury anatomiczne stawu biodrowego.

Endoprotezoplastyka stawu biodrowego jest poważną ingerencją chirurgiczną, pozwalającą na przywrócenie prawidłowych funkcji stawu i zniesieniu uciążliwego bólu. Proteza biodra konieczna jest w przypadku między innymi: zaawansowanych zmian zwyrodnieniowych, rozwiniętego reumatoidalnego zapalenia stawów lub po poważnych urazach (np.: złamanie kości udowej).

Endoproteza stawu biodrowego – kiedy jest konieczna ?

Najczęstszą przyczyną zastosowania endoprotezy biodra jest choroba zwyrodnieniowa stawu. Częstotliwość jej występowania wzrasta wraz z wiekiem. Proces chorobowy prowadzi do destrukcji i degeneracji chrząstki stawowej, pogorszenia jakości i funkcjonalności błony maziowej, płynu stawowego, warstwy podchrzęstnej kości oraz ścięgien i mięśni stawu biodrowego. Choroba diagnozowana jest na podstawie obrazu klinicznego (zaburzenia funkcjonalne, ból, deformacje) oraz badań typu RTG, NMR, USG.

Chorzy, u których doszło do znacznego zużycia chrząstki stawowej odczuwają silny ból w tej okolicy, sztywność oraz ograniczoną ruchomość. Kiedy zmiany nie pozwalają normalnie funkcjonować, a leczenie zachowawcze nie przynosi efektów, konieczna jest operacja endoprotezy stawu biodrowego.

Przedoperacyjna rehabilitacja stawu biodrowego

W przypadku zakwalifikowania pacjenta do zabiegu endoprotezoplastyki, należy jak najszybciej ustalić i wdrożyć plan rehabilitacyjny. Rehabilitacja przedoperacyjna ma za cel utrzymać i zwiększyć ruchomość stawów, rozciągnąć struktury okołostawowe oraz wzmocnić mięśnie. Ćwiczenia dobierane są indywidualnie i powinny obejmować:

• ćwiczenia czynne wolne (wykonywane przeciwko sile grawitacji, samodzielnie przez pacjenta, bez pomocy fizjoterapeuty),
• czynne oporowe dla mięśni obręczy barkowej i kończyn górnych np. z użyciem hantli, specjalnych taśm (żeby przygotować ciało do obciążenia i chodzenia o kulach),
• czynne w odciążeniu (ćwiczenia z użyciem podwieszenia),
• czynne w odciążeniu z oporem,
• czynne samowspomagane, oddechowe i ogólnousprawniające.

Kolejny istotnym aspektem rehabilitacji przedoperacyjnej jest psychiczne przygotowanie pacjenta do działań rehabilitacyjnych (w tym nauki chodzenia z pomocami), które konieczne będą po zabiegu, Działania te mogą przyspieszyć proces uruchomienia chorego po operacji.

Po jakim czasie należy zacząć rehabilitację po endoprotezie biodra ?

Rehabilitacja po endoprotezie biodra powinna rozpocząć się w ciągu pierwszych dni po operacji. Zastosowane ćwiczenia mają wzmocnić mięśnie kończyny, zwiększyć zakres ruchomości stawu oraz przeciwdziałać tworzeniu się skrzepów.

Nieskomplikowane ruchy kończyną, które nie będą angażować operowanego miejsca należy wykonywać jeszcze zanim możliwe będzie wstanie z łóżka. W 2-3 dobie wprowadzana jest stopniowa pionizacja, oczywiście początkowo z pomocą osób trzecich, a po osiągnięciu stabilnej pozycji stojącej można rozpocząć ćwiczenia chodu.

Jak długo trwa rehabilitacja po endoprotezie stawu biodrowego ?

Czas trwania rehabilitacji po endoprotezoplastyce stawu biodrowego, jak również jej charakter dobierany jest indywidualnie dla każdego pacjenta. Pierwsze czynności podejmowane są już dobę po zabiegu. Rehabilitacja po wymianie stawu biodrowego może trwać wiele miesięcy i zależna jest od wielu czynników między innymi: rodzaju wykonanego zabiegu, ogólnego stanu zdrowia pacjenta, jego wydolności krążeniowo-oddechowej, stanu innych stawów, sprawności mięśniowej oraz dotychczasowej aktywności fizycznej.

Etapy rehabilitacji po endoprotezie biodra

Rehabilitacja po endoprotezie biodra stanowi niezbędny element leczenia. Zawsze powinna być spersonalizowana i w pełni dostosowana do pacjenta, ponieważ proteza nie jest w stanie całkowicie zastąpić własnego stawu. Należy wdrożyć odpowiednie postępowanie w celu zminimalizowania ryzyka powikłań takich jak: zwichnięcie, obluzowanie endoprotezy. Istotne jest też wzmocnienie osłabionych zespołów mięśniowych oraz przywrócenie prawidłowego wzorca chodu. Stosuje się między innymi: ćwiczenia izometryczne, ćwiczenia siłowe i wytrzymałościowe, ćwiczenia zwiększające zakres ruchomości oraz ćwiczenia propriocepcji (orientacji ułożenia części własnego ciała). Ważna jest również terapia manualna, a wspomagająco stosowane są zabiegi fizykalne: laseroterapia, magnetoterapia czy elektroterapia.

W 2- 3 dobie po operacji pacjent jest przeważnie pionizowany z asekuracją i z pomocą balkonika, a następnie ćwiczy chód o kulach. Ćwiczenia chodu na początku prowadzone są z oparciem na dwóch kulach, a następnie jednej. Jednocześnie stopniowo zwiększa się dystans do przejścia i następuje nauka chodzenia po schodach.

Pamiętać należy, że terapia powinna być dopasowana do potrzeb zdrowotnych pacjenta w zależności od rodzaju zastosowanej endoprotezy, stylu życia i jego ogólnego stanu zdrowia, a kluczem do osiągnięcia sukcesu i szybkiego powrotu do sprawności jest trzymanie się zaleceń fizjoterapeuty.

Pierwsze ćwiczenia po endoprotezie biodra

Działania rehabilitacyjne po endoprotezie biodra podejmowane są już na drugi dzień po zabiegu. Początkowo pacjent uczony jest, jak w bezpieczny sposób podnosić się, siadać, wstawać oraz jak zapobiec zwichnięciu operowanego biodra (między innymi jak ustawiać zoperowaną kończynę). Ważne jest poinformowanie chorego o pozycjach ułożeniowych operowanej kończyny, które będą stosowane w najbliższym czasie. Podczas leżenia operowana noga powinna być ułożona w lekkim odwiedzeniu – nie może być zrotowana, natomiast leżąc na zdrowej stronie pod operowaną nogę powinno się włożyć klin zapobiegający przywodzeniu uda.

Pierwsze ćwiczenia opierają się na nieskomplikowanych ruchach kończyną bez angażowania operowanego miejsca, np.:

• przyciąganie palców stopy do wewnątrz (do siebie),
• napinanie pośladków,
• przyciskanie pięt do materaca,
• wciąganie brzucha,
• prostowanie kolana po podłożeniu pod nie zwiniętego ręcznika,
• dociskanie ud do wewnątrz,
• delikatne zginanie stawu kolanowego.

Ćwiczenia te stosowane są zanim możliwe będzie wstanie z łóżka i mają zapobiec powstaniu przykurczy oraz zakrzepów, a także zwiększyć siłę mięśniową.

Rehabilitacja po endoprotezie biodra w domu – chodzenie o kulach i po schodach

Istotną rolę w rehabilitacji po protezie biodra ma edukacja pacjenta, czyli uświadomienie mu jakich czynności należy unikać lub w jaki sposób je wykonywać, aby sztuczny staw biodrowy mógł zachować swoją funkcję na lata. Podstawą jest niedopuszczenie do nadmiernego zginania operowanej kończyny (powyżej 90^o), unikanie krzyżowania nóg oraz ruchów rotacji. W domu należy zadbać o podwyższone łóżko, odpowiednio wysoką wkładkę na sedes, prysznic zamiast wanny, podwyższone krzesło lub fotel oraz unikać: głębokich przysiadów, klękania, długiego stania.

Ważnym elementem rehabilitacji po wymianie stawu biodrowego jest chodzenie o kulach, które może być konieczne nawet przez kilka tygodni, dlatego istotne jest odpowiednie ich dobranie i odpowiednie posługiwanie się. Po ustabilizowaniu się poczucia równowagi i zwiększeniu siły mięśni można rozpocząć używanie tylko jednej kuli lub laski. Pamiętamy jednak, aby cały ciężar ciała spoczywał równomiernie na obydwu stopach. To też moment, w którym można rozpocząć wchodzenie po schodach, trzymając się poręczy – ważne: wchodzimy rozpoczynając od zdrowej nogi, zaś schodzimy nogą operowaną.

Kolejnym etapem profilaktyki choroby zwyrodnieniowej stawu biodrowego jest znormalizowanie masy ciała, stosowanie wygodnego obuwia oraz ergonomia miejsca pracy. Dalsza rehabilitacja ma za zadnie jeszcze bardziej wzmocnić mięśnie, poprawić umiejętności utrzymania równowagi oraz zwiększyć zakresu ruchów kończyny.

Podsumowanie

Prawidłowo przeprowadzona rehabilitacja po endoprotezie biodra jest konieczna aby odzyskać pełną sprawność. Plan terapeutyczny ustalany jest zawsze indywidualnie dla każdego pacjenta. Zasadniczo wykonuje się dwa typy ćwiczeń – izometryczne, które mają wzmocnić mięśnie, oraz oporowe – zapobiegające ich zanikom i zwiększające wytrzymałość.

Bibliografia

1. Borowicz A.M., Usprawnianie 99-letniej pacjentki z endoprotezą stawu biodrowego – opis przypadku, Poznań 2022
2. Czernicki K., Jaworski J.M., Endoprotezoplastyka stawu biodrowego, Kraków 2015
3. Markowski A. i wsp., Ćwiczenia czynne wolne, Medycyna praktyczna dla pacjentów 2015
4. Ridan T., Ogrodzka K., Kliś A., Postępowanie rehabilitacyjne po endoprotezoplastyce stawu biodrowego, „Praktyczna Fizjoterapia & Rehabilitacja” 2013, nr 43, s. 6–22.
5. Rudyk A., Wpływ rehabilitacji na jakość życia chorych po endoprotezie stawu biodrowego, Kraków 2022
6. Sowa K., Kotwas A., Antczak K. i wsp., Postępowanie rehabilitacyjne u pacjentów po endoprotezoplastyce stawu biodrowego w okresie szpitalnym jako profilaktyka przewlekłych deficytów funkcjonalnych, „Pielęgniarstwo w Opiece Długoterminowej” 2019, nr 1, s. 17–24.